Përfaqësimi i grave në politikë dhe vendimmarrje vazhdon të mbetet minimal dhe lë ende shumë për të dëshiruar, si në nivel qendror po ashtu edhe në atë lokal. Edhe pse partitë politike së fundmi dhe shpesh thirren në emër të barazisë gjinore, kur vjen puna për të aplikuar këtë në praktikë, tërhiqen prapa. Fakt për këtë janë zgjedhjet e fundit lokale dhe formimi i Qeverisë së re të vendit. Edhe pse grave pak ju jepen mundësi të tilla, kjo nuk i ndalon ata të studiojnë dhe diplomohen në këto fusha.
Deklarimet e partive politike
ndaj luftës për barazi gjinore, shpesh bien në ujë pasi veprimet tregojnë të
kundërtën, dhe për këtë argument janë të dhënat e mëposhtme.
Maqedonia e Veriut që nga
pavarësia nuk ka pasur asnjëherë të zgjedhurgrua në postet e presidentit
,kryeministrit apo kryetarit të Kuvendit, dy gra kanë qenë ushtruese detyre për
dy funksionet e fundit edhe atë më pak se një muaj.
Vendi së fundmi zgjodhi
Qeverinë e re, atë të “burrave” dhe përsëri nuk zgjidhi problemin e barazisë
gjinore dhe përfaqësimit të grave. Vetëm 20% e ministrave të Qeverisë aktuale
janë gra, të gjitha nga LSDM, konkretisht raporti i ministrave burra dhe gra
është katër me një. Partitë shqiptare nuk ia kanë besuar postin e ministrit
asnjë gruaje. Ndërsa situata është më alarmante te pozita e zëvendësministrave
ku raporti është tetë me një, konkretisht vetëm dy gra janë zëvendësministre
nga gjashtëmbëdhjetë, ku njëra është shqiptare dhe tjetra maqedone.
Për dallim prej ekzekutivit ku 20% e ministrave dhe 10% e
zëvendësministrave janë gra, situata në Kuvend është më e mirë, gjegjësisht
rreth 40% e deputetëve janë gra, kjo pasi Kodi Zgjedhor e mundëson këtë.
Kështu thuhet në Kodin Zgjedhor: “Me ndryshimet që janë në
fuqi parashikohet që së paku 40 për qind e kandidatëve t’i takojnë gjinisë më
pak të përfaqësuar apo një në tre kandidatë të jetë femër dhe në mënyrë
plotësuese edhe një vend në çdo dhjetë vende.”
Argument tjetër i humbjes së betejës me barazinë gjinore
janë edhe zgjedhjet lokale të fundit që u mbajtën tetorin e kaluar. Sipas të dhënave zyrtare nga Komisioni Shtetëror Zgjedhor
(KSHZ), në zgjedhjet lokale garuan 299 kandidatë prej të cilëve 274 burra dhe
25 gra. Te partitë shqiptare nga gjithsej 59 kandidatura vetëm 2 ishin gra.
Skandaloz ishte numri i grave të cilat
fituan mandatin për kryetare komunash, ku vetëm dy arritën të fitojnë këtë
luftë “të dyfishtë”.
Listat e këshilltarëve për sa i përket
përfaqësimit gjinor janë më të favorshme, kjo pasi sipas ligjeve të paktën 40 për qind e
listave për këshilltarë në asambletë komunale duhet të jenë gra. Ku në
zgjedhjet e fundit 55% e kandidatëve për
këshilltarë ishin burra dhe 45% janë gra.
Sa i përket pozitës së kryetarit të
komunës ligjet nuk parashohin kuota gjinore.
Vendi prodhon kuadro profesional të grave, të cilat me përgatitjen
profesionale mund të kontribuojnë në politikë dhe vendimmarrje, por partitë
ngurojë të veprojnë kështu
Ndonëse shpesh si arsye për mungesën e grave në politikë
dhe vendimmarrje disa e madje edhe politikanë e arsyetojnë me mungesë të
kuadrit profesional apo guximit, të dhënat nga Enti Shtetëror për Statistikë (ESHS)flasin se vendi ka kuadër profesional të
vajzave dhe grave të cilat me përgatitjen e tyre do të kontribuonin në politikë
dhe vendimmarrje.
Të dhënat nga ESHS tregojnë se në vitin 2020 nga gjithsej 6.907 studentë që
diplomuan 4,110 ishin vajza, që në përqindje i bie 59.5%.
Sipas të dhënave nga ESHS, kaq është numri i vajzave të diplomuara për
vitin 2020 në disa nga fakultetet e shkencave sociale dhe juridike te të cilat
kryesisht janë drejtimet e shkencave politike:
·
Universiteti
“Shën KimentOhridski”, Fakulteti Juridik- 6 vajza nga 17 studentë,
·
Universiteti
“Shën Kirili dhe Metodi”, Fakulteti Jurdikik- 91 vajza nga 132 studentë,
·
Universiteti
“Goce Dellçev”, Fakulteti Juridik- 14 vajza nga 24 studentë,
·
Universiteti
i Tetovës, Fakulteti Juridik- 65 vajza nga 164 studentë,
·
Universiteti
“Nënë Tereza”, Fakulteti i Shkencave Sociale- 4 vajza nga 12 studentë,
·
Universiteti
Ndërkombëtar Ballkanik, Fakulteti i Shkencave Humane dhe Sociale- 17 vajza nga
27 studentë,
·
Universiteti
Ndërkombëtar Ballkanik, Fakulteti Juridik- 5 vajza nga 14 studentë,
·
Universiteti
Ndërkombëtar Ballkanik, Fakulteti i Komunikimit- 3 vajza nga 5 studentë,
·
Universiteti
i Evropës Juglindore, Fakulteti i Shkencave Shoqërore Bashkëkohore- 47 vajza
nga 113 studentë,
·
Universiteti
i Evropës Juglindore, Fakulteti Juridik- 48 vajza nga 89 studentë,
·
Universiteti
“AmericanCollegeSkopje”, Fakulteti i Shkencave Politike dhe Administrimit
Publik- 6 vajza nga 8 studentë,
·
Universiteti
“AmericanCollegeSkopje”, Fakulteti Juridik- 6 vajza nga 8 studentë,
·
Universiteteti
Evropian Shkup, Fakulteti Juridik- 7 vajza nga 17 studentë,
·
Universiteti
“MIT Shkup”, Fakulteti Juridik, Marrëdhënieve Ndërkombëtare dhe Diplomacisë, 1
vajzë nga 6 studentë,
·
Universiteti
“FON”, Fakulteti Juridik dhe i Shkencave Politike- 17 vajza nga 38 studentë,
·
Universiteti
“Instituti Ndërkombëtar Sllav-G.R. Derzhavin”, Fakulteti Juridik- 19 vajza nga
46 studentë,
·
Universiteti
Ndërkombëtar Vision, Fakulteti i Shkencave Sociale- 8 vajza nga 11 studentë,
·
Universiteti
Ndërkombëtar Vision, Fakulteti Juridik- 20 vajza nga 59 studentë.
Këto të dhëna flasin se vendi nuk
përballet me mungesë të kuadrit të kualifikuar të vajzave dhe grave, por se
partitë politike ende ngurojnë që t’u besojnë pozicione të larta grave.
Drejtoresha e Institutit për Lidership dhe Politika Publike, PranveraKasami thekson se ky është një
problem i cili kërkon qasje multidimensionale. Ku vlerëson se
vendosja e kuotave atje ku ato nuk janë dhe rritja e tyre aty ku janë, është
një domosdoshmëri me qëllim që të arrihet përfaqësim i natyrshëm dhe jo i
sforcuar me shanse të barabarta .
“Ky përfaqësim do të jetë i
kënaqshëm vetëm atëherë kur do të shohim përafrim të proporcioneve gjinore në
çdo pozicion, ashtu dhe siç është afërsisht dhe struktura gjinore demografike
prej 50-50. Por këtu, përpara të gjithëve këtë duhet ta besojnë burrat e pas
tyre dhe gratë. E kotë është të presim ndryshimi të vijë vetëm nga aktivizimi
proaktiv i grave, sepse vetëm kjo nuk mjafton. Në filozofinë e lidershipit,
lideri është ai që ofron të tjerët dhe i zgjat atyre dorën për t'u ngritur.
Ndaj, edhe në këtë rast, meqenëse qëllon që lidershipi politik është në duar të
burrave, ata duhet të luajnë rolin e liderëve të vërtetë duke inkurajuar
mirëfilli gratë për kyçje në lidershipin politik”, sqaron Kasami.
Sociologu the profesori universitar, Ali
Pajaziti shprehet se ky fakt
flet për një mendësi ende patriarkale mbi të cilën ndërtohet politika ndër ne.
“Është kjo një kulturë e ngulitur thellë
në kodin tonë si Ballkan, ku vetëm burri besohet se mund të udhëheqë si duhet,
se politika është punë mashkullore, në veçanti postet kyçe, ku merren vendime
kritike. Sepse besojnë vetëm në muskujt dhe në forcë e fuqi, e jo në afinitete dhe
shkathtësi, sepse palën tjetër e shohin si një kundërshtar që vepron me
diskursin e forcës e jo të arsyes, andaj përgatiten mashkullsisht, jo
njerëzisht”, thotë Pajaziti.
Nga ana tjetër, Kasami thekson se nuk duhet të ekzistoje arsyetimi i politikanëve burra që nuk ka gra të
përgatitura dhe të guximshme për politikë, çdo herë që kapen ngushtë me ndonjë
pyetje të tillë.
“Për fat të keq gratë nuk munden t'ia lejojnë një luks të këtillë vetes në
këto rrethana, sepse tragjikisht realiteti rezulton pjesërisht i këtillë. Për
ndryshimet rrënjësore nevojitet punë sistematike mbi të gjitha për këtë domen
nga ana e sektorit joqeveritar. Që ky realitet të kthehet në favor të vet
grave, duhet sa më shumë prej tyre të besojnë në ndryshimin dhe të përvishen
për ta sjellë atë vet duke u bërë pjesë e tij, pa viktimizim dhe pa
justifikime. Fryma patriarkale që në shumë prej vendeve tona akoma mbizotëron
ka sjellë që disa çështje janë bërë pjesë normale e mendësisë dhe për ta
ndryshuar këtë nuk është i mjaftueshëm zëri i famshëm fejsbukian, por duhet
punë e vërtetë. Qasja duhet të jetë e strukturuar dhe e mbështetur mirë mbi
themele serioze, kurse çdo pretendim me qasje naive se gjoja punohet në këtë
drejtim, e vetëm sa për të bërë zhurmuesin, vetëmse akoma më shumë e vështirëson
sjelljen e ndryshimit dhe shkakton çorientim serioz”, shprehet Kasami.
Për të ndryshuar këtë fenomen negativ në
shoqëri, ajo sqaron se ILPP
në partneritet serioz me organizata ndërkombëtare angazhohet në maksimum për të
siguruar mundësi integrimi për gratë në politikë.
“Në kohën aktuale jemi në mes të zhvillimit të një projekti serioz bashkë
me Ambasadën e Britanisë së Madhe në Shkup "Rritja e pjesëmarrjes së grave
në politikë në Maqedoninë e Veriut", pikërisht për ngritjen e kapaciteteve të grave në politikbërje dhe
vendimmarrje, që si koncept zhvillohet në bashkëpunim me të gjitha nëntë
komunat e Pollogut. Por jo vetëm kaq, këtu janë dhe mbindërtimi i Komisioneve
të vetëqeverisjes lokale për mundësi të barabarta të grave dhe burrave, apo dhe
të tjera. Tjetër projekt po aq i rëndësishëm është dhe ai në partneritet me
Ambasadën e Shteteve të Bashkuara, ku këtu fokusohemi në shanset e grave të
reja në ndërmarrësi apo në STEM”, tregoi Kasami duke theksuar se të gjitha gratë
në pozita të larta vendimmarrëse duhet të japin maksimumin për të ngritur në
pozita edhe vajza dhe gra të tjera.
Si i
komentojnë ata të cilët janë pjesë e drejtëpërdrejtë e Legjislativit këto
veprime të partive politike?
Hezitimi i grave shqiptare për të marrë
hisen që u takon në politik bërje sipas Aleancës
për Shqiptarët vjen nga vjen
nga devalvimi i pozitës së grave për shkak të partisë shqiptare në pushtet, ku
si thonë ata është e konfirmuar me skandalin e përgjimeve.
“Arsyetimet e tilla vijnë nga partitë në pushtet që gratë i shohin si kuotë
dhe vegël e jo si aktor i barabartë brenda subjekteve të tyre. Ne e shohim përfaqësimin e grave në pozicionet
partiake e shtetërore si të barabartë me atë të burrave. Angazhohemi për
përfaqësimin plotësisht të barabartë të grave në të gjitha institucionet, si
gjysma e fuqisë së shoqërisë në të gjitha segmentet”, thanë nga ASh.
Deputetja Dafina Jovanoska-Stojanoska, nga VMRO-DPMNE thotë se politikanët burra
sillen në pozicionin e justifikimit me faktin se nuk ka gra të gatshme dhe të guximshme,
por sipas saj realiteti është se politikanët burra rrallë e njohin barazinë me
kolege gra, ku ka edhe përjashtime.
"Unë i qëndroj mendimit se politika nuk është vetëm
punë e burrave, megjithëse në vendin tonë politikanët burra nuk janë aq të përkushtuar
ndaj familjes dhe shtëpisë, ndryshe nga gratë politikane që në të njëjtën kohë
dinë dhe mund të përballojnë të gjitha aktivitetet dhe të jenë njëlloj të
suksesshme. Bëj thirrje për më shumë hapa të grave dhe aktivizim të grave. Një
grua politikane nuk duhet vetëm të udhëheqë një Union apo Forum të Gruas në
partinë e saj, por një grua politikane është e gatshme për të udhëhequr një
parti, madje edhe një vend. Këta hapa nuk duhet të pengohen nga askush dhe
askush nuk guxon t'i bëjë",
deklaron Jovanoska-Stojanoska.
Deputetja nga BDI,
Fisnike Bekteshi-Shaqiri shprehet se
gratë duhet kultivuar si kandidate, udhëheqëse, dhe duhet t'u jepet mbështetje
sikurse kandidatëve burra.
“Shumë gra janë të gatshme për tu përballur me sfidat e
mëdha në politikë. Që të arrihet një pjesëmarrje kuptimplotë e grave në
politikë kërkon ndërtimin e kapaciteteve të grave kandidate, duke rritur
hapësirën brenda partive politike dhe duke nxitur vullnetit politik mes
udhëheqësive partiake për mbështetjen e grave në çfarëdo lloj pozite
udhëheqëse.Aspirata e gruas për të luajtur rol në politikë është e hershme, por
ky synim ende mbetet sfidues. Me aplikimin e sistemit të kuotave pjesëmarrja e
gruas në politikë është rritur, megjithatë qasja e saj në vendimmarrje mbetet e
izoluar. Kuotat duhet të jenë vetëm një mjet për konsolidim të përfaqësimit të
fuqishëm të grave. Meshkujt nuk mund t’i përfaqësojnë interesat e grave.Gratë
nuk duhet të shihen si kuotë por si
kualitet në shoqëri. Andaj jam për përfaqësim të barabartë të grave në listat
zgjedhore në Republikën e Maqedonisë në nivel parlamentar dhe lokal, përmes
rritjes së kuotave gjinore 50:50 si dhe në nevojën për më shumë femra kryetare
të komunave,poashtu përfaqësim më i
lartë i grave në pozitat udhëheqëse si dhe në pushtetin ekzekutiv dhe organet
tjera shtetërore”, tha Bekteshi- Shaqiri.
Nga LSDM shprehen se janë të
përkushtuar për përfaqësim të barabartë gjinor, ku theksojnë se ka gra të
guximshme dhe të përgatitura.
"Ne jemi të kënaqur që mund të
theksojmë se në partinë tonë burrat janë ata që luftojnë dhe mbështesin të
drejtat e grave. Nuk do të ishim dakord me mendimin se gratë figurojnë si kuota, simbol, pa fuqi
vendimmarrëse. Përkundrazi, ne vlerësojmë se gratë dhe mënyra se si ato janë
pjesë e politikave vendimmarrëse dhe janë provuar të jenë politikane të
jashtëzakonshme që i ndryshojnë gjërat për mirë. Ne si LSDM mbetemi të
përkushtuar për promovimin e përfaqësimit të grave në politikë", theksojnë
nga LSDM.
Gratë në RMV të drejtën e votës dhe të
zgjidhen në zgjedhjet politike e fituan në vitin 1946. Në nivel global, ajo u
njoh për herë të parë në 1956 dhe u garantua me Deklaratën Universale të së
Drejtave të Njeriut.Pjesëmarrja e grave në politikë njihet si e drejtë
njerëzore e nevojshme për përparim global.